Ambachtelijkheid staat voorop


Bij de restauratie van boerderijcomplex Erve IJzerman in Wapenveld draait alles om behoud en herstel. Tegelijkertijd wordt het negentiende eeuwse rijksmomument herbestemd tot zuivelmuseum - een nieuwe functie die vraagt om het correct inpassen van eigentijdse voorzieningen zoals een cv-installatie. Bouwbedrijf Van Laar is al zeven  jaar betrokken bij de aanpak van het boerderijcomplex. “Ambachtelijkheid is het credo bij deze restauratie”, stelt Jan-Pieter van Laar van Bouwbedrijf Van Laar.

 

Bouwbedrijf Van Laar is al  zeven jaar bij de restauratie en herbestemming van Erve IJzerman betrokken Het bedrijf stond in de begintijd financieel borg voor de uitvoering van de huidige restauratie- en herbestemmingsplannen. Jan-Pieter van Laar: "Wij hebben destijds veel  restauratiezaken al uitgezocht voor de Stichting Recreatie Wapenveld en de Stichting Boerderij en Landschap, de twee partijen die zich van meet af aan hard maakten voor behoud en herbestemming van deze historische boerderij."  

 

Status: rijksmonument

Boerderij Erve Ijzerman ligt op net iets meer dan een steenworp afstand van de werkplaats van Bouwbedrijf Van Laar. De IJsselhoeve uit 1898 ligt aan de Kanaaldijk in Wapenveld en bestaat uit een voorhuis met drie delen (schuren) en een wagenloods. Voorhuis en delen herbergen nu al een flink stuk van het zuivelmuseum.

 

Erve IJzerman heeft sinds 2002 de status van rijksmonument. Gerestaureerd en herbestemd tot museum wordt het boederijcomplex sinds 2012. Dat gebeurt in opdracht van Stichting BOEi (Nationale Maatschappij tot Restaureren en Herbestemmen van Cultureel Erfgoed). BOEi kocht de boerderij in 2010 van de erven van familie IJzerman. Gemeente, provincie Gelderland, Rijk en BankGiro Loterij subsidieerden de eerste fases van de restauratie.

 

Vloer met troggewelven 

Jan-Pieter van Laar en projectmanager Klaas Zondergeld van Bouwbedrijf Van Laar noemen de aanpak van de vloer in Erve IJzerman een goed voorbeeld van de aandacht en de ambachtelijkheid waarmee Erve IJzermangerestaureerd wordt. De oude boerderijvloer heeft stalen liggers met daartussen gemetselde troggewelven. Daarop liggen een druklaag en een tegelvloer. Bouwbedrijf Van Laar stript de vloer van boven naar beneden: “De stalen liggers zijn aangestast en gecorrrodeerd. Als we niet ingrijpen, zakt de vloer op een gegeven moment in."

 

Om de vloerconstructie te herstellen en daarna weer in originele staat terug te brengen, markeert Bouwbedrijf Van Laar alle tegels, stuk voor stuk, wanneer die één voor één uit de vloer worden gehaald. Jan-Pieter Van Laar: "Na die demontage slaan we de tegels tijdelijk op, gaat de druklaag eraf en kunnen we bij het metselwerk en de liggers. Het metselwerk verwijderen we compleet, waarna we de liggers kunnen vernieuwen. Vervolgens bouwen we met houten mallen de vorm van de troggewelven op, en brengen ze als metselwerk terug. De druklaag wordt eveneens vernieuwd en voorzien van vloerverwarming en isolatie - we benutten deze ingreep meteen om de schil van de boerderij te verbeteren. Tenslotte brengen we stuk voor stuk de tegels van de vloer weer aan, exact zoals ze lagen."

 

De aanpak van de vloer neemt enkele maanden in beslag. Daarbij werkt Bouwbedrijf Van Laar gefaseerd aan verschillende vloervelden na elkaar, om de stabiliteit van het gebouw niet in het geding te brengen. BOEi levert met Evert-Jan Bos en Bas Post de bouwkundige expertise om dit goed te begeleiden. 

 

Gaaf, maar met achterstallig onderhoud

Een van de bijzonderheden van Erve IJzerman is de gaafheid van het boerderijcomplex. Heel veel historische elementen zijn nog in samenhang aanwezig – een zeldzaamheid in agrarische bedrijfsgebouwen, waar de bedrijfsvoering vaak zuiver praktisch ingestoken ingrepen aan panden dicteert. Daarbij staan architectuur- en cultuurhistorische waarde niet per se voorop. Bij Erve IJzerman is dat anders. Het is de enige boerderij die bij aankoop door BOEi nog voor het overgrote deel origineel was, compleet met bedstedes, een oude rosmolen en zonder centrale verwarming – een heel authentiek gebouw, maar ook een gebouw met veel achterstallig onderhoud.

 

Gefaseerd restaureren

Dat achterstallige onderhoud maakte een gefaseerde restauratie noodzakelijk. De restauratie van Erve IJzerman is inmiddels de tweede fase ingegaan, na een eerste fase waarin Bouwbedrijf Van Laar het eerste deel van het casco aanpakte. Jan-Pieter van Laar: “In die eerste fase draaide het om het behoud van de boerderij en het voorkomen van verder verval. Er waren ingrepen nodig aan vloer, dak en gebinten. We moesten de corrosie van ijzeren onderdelen in de constructie tegengaan en scheuren in muren herstellen. Muren verzakten en weken naar buiten. De constructie hebben we deels vernieuwd, met ijzeren stangen met platen die we als ankers door de gevel heen aan de vloerconstructie verbonden. Daarnaast zijn de pannendaken vernieuwd, overwegend met de oude pannen. De dakconstructie eronder is hersteld, gestabiliseerd of vernieuwd."

 

Zinken delen terugbrengen

Ook de dakkapellen werden in die eerste fase aangepakt. Bouwbedrijf Van Laar stripte de dakkapellen compleet, om ze daarna op ouderwetse manier weer helemaal op te bouwen - inclusief historische details die, alle gaafheid van het complex ten spijt, in de loop der tijden toch verdwenen waren. Van Laar bracht de zinken dakjes op de dakkapellen terug in dezelfde vorm als ze waren bij bij de eerste oplevering van het gebouw. Die zinkjes dakjes zaten er niet meer op. In het verleden hadden de bewoners allerlei simpele en goedkope oplossingen benut om de dakkapellen te herstellen, naar eigen inzicht, zonder rekening te houden met de oorspronkelijke toestand. Die was gelukkig wel vastgelegd op een foto. Zodoende kon de zinkspecialist van Bouwbedrijf Van Laar de zinken pironnen herstellen en de dakkapellen terugbrengen in de originele, negentiende eeuwse staat.

 

Pen- en gatverbindingen

Zo'n werkwijze maakt restaureren kostbaar en arbeidsintensief, en vraagt om kennis van bouwhistorie en oude technieken. Jan-Pieter van Laar: "Je moet wel begrijpen en weten hoe iets gemaakt is om het te kunnen reproduceren – ook als het in het te restaureren onderdeel zelf niet meer voorhanden is. Daarnaast maak je gebruik van andere gereedschappen. Er wordt in dit restauratieproject veel getimmerd, en niet geschroefd en geschoten zoals een hedendaagse timmerman hoofdzakelijk doet."

Die net even andere technieken, de net even andere historische oplossingen: over de hele bandbreedte van de restauratie van Erve IJzerman komen ze terug. Jan-Pieter van Laar en Klaas Zondergeld halen als voorbeeld de eikenhouten balken in de stallen aan. Die werden deels vervangen en naar negentiende eeuws voorbeeld, van pen- en gatverbindingen voorzien. En ook aan bijvoorbeeld de gevel gold dat de historische situatie bijzondere eisen stelde. Waar in de moderne bouw gewoon platvol wordt gevoegd, is in dit gebouw sprake van snijvoegen.

 

Kennis doorgeven binnen het bedrijf

De kennis die dat vraagt, bouwde Bouwbedrijf Van Laar gedurende jaren op, tijdens eerdere restauraties en via restauratie-opleidingen: "Die waardevolle kennis uit de praktijk, brengen we over aan onze jongste generatie timmerlieden."

 

En zelfs op kantoor vraagt een restauratie een andere aanpak, vertelt Van Laar: "De projectmanager, in dit geval Klaas Zondergeld, moet compleet andere materialen bestellen. Daarvoor hebben we een heel netwerk van bedrijven waar we terecht kunnen voor bijvoorbeeld bijzonder deurbeslag, metselwerk of houtsoorten die niet zo gangbaar meer zijn."

 

Ambachtelijk en modern

Voor een zorgvuldige restauratie draaien ze bij Bouwbedrijf Van Laar de hand niet om. Het bedrijf uit Wapenveld is een familiebedrijf in de vierde generatie. Deze maand bestaat het bouwbedrijf 88 jaar. Van Laar voert restauraties en renovaties uit, verbouw en nieuwbouw - van een kapot scharnier tot grote seriematige nieuwbouwprojecten, voor bedrijven, overheden en particulieren.

 

Bij moderne bouwopdrachten opereert Van Laar als een MKB-bouwer die volop gebruik maakt van eigentijdse technieken en methodes. Binnen Van Laar wordt lean gewerkt en vaak met behulpt van BIM. De projectmanagers van Van Laar begeleiden steeds het hele traject van een bouwproject, om alle valkuilen te vookomen van de conventionele aanpak met verschillende functionarissen waarbij steeds iemand anders binnen een bouwbedrijf een volgend onderdeel van een bouwtraject op zich neemt. Bij Van Laar is dat traject altijd in de hand van één projectmanager. En Van Laar heeft op de bouwplaats altijd een bouwplaatscoördinator, die feitelijk het aanspreekpunt is op de bouw, maar zoveel mogelijk in de productie meedraait. Met lean werken, BIM en vaste ketenpartners voorkomt Van Laar ruis op de lijn, een gegarandeerd hogere eindkwaliteit, minder (faal)kosten en kortere en meer efficiënte bouwprocessen.

 

Het gehele artikel kunt u lezen op de website van BouwBelang